Opracowano na podstawie: Trafas K., 2005, Kartografia i teledetekcja, [w:] I. Jędrychowski (red.), 25 lat Zakładu Kartografii i Teledetekcji, IGiGP UJ, Kraków, s.164.
Zakład Kartografii i Teledetekcji powstał w marcu 1979 roku. Na początku pełniącym obowiązki kierownika, a następnie kierownikiem, został Kazimierz Trafas. Oprócz niego, w skład nowo utworzonego Zakładu weszli: Roman Wolnik, Janusz Szewczuk, Jerzy Sokołowski, Ewa Buczak, a później Marian Drążek, Krystyna Dziedzic i Ireneusz Jędrychowski. W tamtym czasie był to jedyny Zakład Kartografii w Polsce, który łączył problematykę kartograficzną i fotointerpretacyjną.
Pomimo szczupłego składu osobowego (trzech pracowników naukowo-dydaktycznych i dwóch naukowo-technicznych) program badawczy Zakładu uwzględniał dość szeroki zakres tematyczny. Oprócz zagadnień związanych z redakcją map i atlasów, realizowanych w ścisłej współpracy z innymi jednostkami instytutowymi i zewnętrznymi, uprawiano także kartografię teoretyczną, której dotyczyła np. praca doktorska J. Szewczuka (1983), kartografię historyczną (Trafas, 1982b, 1990, 1996a) i fotointerpretację (m.in.: Trafas, 1981, 1991; Wolnik, 1981; Drużkowski i in., 1984a, 1984b).
Najbardziej jednak spektakularne prace wiązały się z przygotowaniem atlasów regionalnych i tematycznych. Pierwszą próbę w tym zakresie stanowiły prace nad wyposażeniem kartograficznym monografii geograficznych Krakowa i województwa krakowskiego, które w postaci kolejnych tomów "Folia Geographica" - organu Komisji Nauk Geograficznych PAN w Krakowie, ukazywały się w latach 70. Natomiast uruchomienie pełnego warsztatu kartograficznego nastąpiło w chwili podjęcia decyzji o wydaniu Atlasu Województwa Krakowskiego, najpierw w granicach sprzed 1975 r., w skali 1:600 000, a następnie wobec zmiany podziału administracyjnego w skali 1:300 000 dla nowych czterech województw: miejskiego krakowskiego, bielskiego, tarnowskiego i nowosądeckiego, które (oprócz tego ostatniego) ukazały się drukiem w latach 1979-1988.
Najpełniejszym z nich to Atlas Miejskiego Województwa Krakowskiego (1979), przede wszystkim ze względu na najlepsze materiały źródłowe dotyczące Krakowa i okolic. Po raz pierwszy zastosowano w nich tak dużą skalę, tj. 1:300 000. Nie ograniczano treści map przyrodniczych do granic województwa, ale problematykę pokazano w tzw. kadrze geometrycznym. Wyraźnie zwiększono ilość map dotyczących środowiska geograficznego, wprowadzono szereg nowych tematów, np. z zakresu ochrony środowiska, turyzmu czy etnologii. Zestaw map był też bardziej "zrównoważony" tematycznie (w sensie równowagi pomiędzy mapami przyrodniczymi a społeczno-ekonomicznymi), wreszcie zastosowano znacznie szerszy wachlarz metod kartograficznej prezentacji. Powstała tzw. "krakowska szkoła atlasowa". Kolejne zamierzenia to Atlas Tatrzańskiego Parku Narodowego (1985) i Atlas Miasta Krakowa (1988) w skali 1:50 000.
Atlas Tatrzańskiego Parku Narodowego utworzono z inicjatywy Rady Tatrzańskiego Parku Narodowego, której przewodniczył prof. M. Klimaszewski. Atlas miał charakter wybitnie naukowy, a poszczególne mapy stanowiły odbicie aktualnego stanu wiedzy w danej dziedzinie. Najważniejszym zadaniem, a jednocześnie największą zasługą Zakładu było zebranie bardzo różnorodnych i bardzo rozproszonych opracowań autorskich, ich uzupełnienie i uaktualnienie, a także formalne ich przygotowanie do druku. Natomiast Atlas Miasta Krakowa powstał z inicjatywy Zakładu Kartografii i Teledetekcji i w znacznej mierze własnymi siłami (koncepcja oraz ok. 30% prac autorskich i 90% prac redakcyjnych). Druk wykonało Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, Oddział we Wrocławiu. Dla zachowania jednolitości map Atlasu wszystkie zagadnienia zostały ukazane na tle całego miasta w tej samej skali.
Pracownicy Zakładu Kartografii i Teledetekcji uczestniczyli w tym czasie w prestiżowych konferencjach, np. w Kongresie Międzynarodowej Asocjacji Kartograficznej oraz Komisji Map Środowiska Międzynarodowej Unii Geograficznej (Trafas, 1984a), czy francusko-polskim seminarium kartograficznym w Paryżu w 1992 roku. Prezentowali tam swoje osiągnięcia, które zyskały duże uznanie, czego odbiciem są liczne nagrody, m.in.: Ministra Edukacji Narodowej I stopnia, Prezydenta Miasta Krakowa (Atlas Miasta Krakowa), Prezesa Towarzystwa Przyjaciół Nauk o Ziemi (Atlas Tatrzańskiego Parku Narodowego), Wojewody Krakowskiego (Atlas Miejskiego Województwa Krakowskiego). Recenzje Atlasów znalazły się także w fachowych czasopismach zagranicznych, np. we Włoszech, Francji i Kanadzie. Wszystkie te Atlasy (z wyjątkiem Atlasu Województwa Tarnowskiego) znajdują się również w jednej z najbardziej prestiżowych na świecie bibliotek - Bibliotece Kongresu Stanów Zjednoczonych w Waszyngtonie.
W 1995 r. Zakład Kartografii i Teledetekcji IG UJ podjął się we współpracy z Zakładem Fotogrametrii i Informatyki Teledetekcyjnej Akademii Górniczo-Hutniczej opracowania Komputerowego Atlasu Województwa Krakowskiego jako grantu celowego Wojewody Krakowskiego i Komitetu Badań Naukowych (Bujakowski i in., 1998; Trafas, Pyka, 1997). Komputerowy Atlas Województwa Krakowskiego wykorzystuje mapy opracowane tradycyjnie, a także dane "surowe" oraz obrazy satelitarne, generuje nowy typ atlasu, który można by nazwać "atlasem GIS" (Trafas, Pyka, 1997). Trzeba też zaznaczyć, że w ramach grantu uzyskano z funduszy KBN stosowny sprzęt komputerowy wraz z oprogramowaniem oraz zakupiono sceny obrazów satelitarnych. Istotne jest również to, że prace nad atlasami regionalnymi stały się tworzywem dla pierwszej w Uniwersytecie Jagiellońskim rozprawy habilitacyjnej z zakresu kartografii (Trafas, 1993).
W Zakładzie Kartografii i Teledetekcji realizowano również i inne poważne opracowania jak np.:
- prace redakcyjno-kartograficzne (K. Trafas i R. Wolnik) Przeglądowej Mapy Geomorfologicznej Polski w skali 1:500 000 w 6 arkuszach, której redaktorem naukowym był L. Starkel;
- wypracowanie typu kompleksowej mapy sozologicznej w różnych skalach;
- opracowanie koncepcji Atlasu Turystyki Polski (J. Warszyńska, A. Jackowski, K. Trafas);
- opracowanie autorskie Atlasu Turystycznego Krakowa i Okolic (J. Szewczuk, K. Trafas);
- współautorstwo (K. Trafas) w opracowaniu Instrukcji (wraz z legendą) do Szczegółowej Mapy Sozologicznej Polski w skali 1:50 000 (1998);
- opracowanie Satelitarnej Mapy Użytkowania Ziemi Województwa Krakowskiego w skali 1:50 000 (M. Drążek, J. Sokołowski, K. Trafas).
Realizowane w Zakładzie Kartografii i Teledetekcji badania dotyczące konstrukcji i wyznaczania układów pól odniesienia, w pewnym sensie modelowe, ale na konkretnych przykładach (np. w zakresie map ludnościowych), stały się kierunkiem badawczym w zakresie teorii kartografii. W wyniku badań, oprócz sformułowania metody delimitacji jako propozycji przetwarzania przestrzeni geograficznej na kartograficzną, został skonstruowany tzw. dendryt wektorowy (Szewczuk, 1987b), jako kartograficzny sposób łączenia jednostek przestrzennych na mapie, co stwarza nowe możliwości w zakresie regionalizacji geograficznej (Szewczuk, 1984). Wprowadzony przez J. Szewczuka termin "pole odniesienia" (1978) jest określeniem relacji przestrzennych przypisanych określonym na mapie: punktowi, linii lub powierzchni. Badania dotyczyły tzw. odniesień przestrzennych kartograficznej metody delimitacji (1983) oraz weryfikacji funkcji metody izarytmicznej i tzw. typogramów Uhorczaka w kartografii (1987a). Celem tych badań było sprecyzowanie granicy pomiędzy metodami prezentacji a metodami badań na mapie i jej interpretacji, określanej też jako tzw. kartograficzna metoda badań. W tym zakresie do dorobku Zakładu zaliczyć także należy badania dotyczące dynamiki zmian elementów środowiska geograficznego (łącznie z badaniem map archiwalnych, Trafas, 1982b). W związku z usamodzielnianiem się kartografii jako dyscypliny naukowej zaistniała potrzeba spojrzenia na ten fakt z punktu widzenia metodologicznego. Badania w tym zakresie podjął K. Trafas wspólnie z prof. Bogdanem Ney'em (1983), zajmując się szczegółowo miejscem kartografii w systemie nauk oraz jej powiązaniami z innymi dziedzinami nauki i techniki; stworzono też przy tej okazji funkcjonalny model kartografii. Oceny dorobku metodologicznego polskiej kartografii na Konferencji Metodologicznej Geografii Polskiej w Rydzynie w 1983 r. dokonał wraz z innymi K. Trafas (Żyszkowska i in., 1991).
W Zakładzie prowadzono także badania w zakresie historii kartografii. Kartograficzne materiały archiwalne wykorzystywał K. Trafas w odniesieniu do zmian koryta Wisły (1982b, 1992a). Dokonał on też oceny dokładności niektórych spośród tych map (1982b). Do spopularyzowania polskiej kartografii, w tym zabytków kartograficznych znajdujących się w Bibliotece Jagiellońskiej oraz w Instytucie Geografii UJ, przyczyniły się również wystawy zorganizowane przez kartografów uniwersyteckich (m.in. K. Trafas) w Budapeszcie (w 1982 roku), w 1983 r. w Pradze i w 1984 r. w Bochum. Na uwagę zasługują katalogi i opracowania dotyczące zbiorów kartograficznych. Należy podkreślić m.in. udział kartografów z UJ w opracowaniu Centralnego Katalogu Zbiorów Kartograficznych (m.in. K. Trafas), a także udział w opracowywanym od kilku lat katalogu - encyklopedii Imago Poloniae. Szkice o działalności kartograficznej Ludomira Sawickiego opracował K. Trafas (1984b).
Pewnego rodzaju uzupełnieniem zasadniczego nurtu badawczego Zakładu Kartografii i Teledetekcji był udział jego pracowników w opracowaniach o charakterze encyklopedyczno-leksykonograficznym (Encyklopedia Geograficzna Świata, Podręczny Atlas Świata - Encyklopedia Geograficzna, Kronika Krakowa, Encyklopedia - Atlas dla dzieci, Optimus-Pascala na CD-ROM-ie) lub popularnym (Atlas Turystyczny Tatr Polskich, Plan Krakowa). Nowe typy map turystycznych wypracowywano także w ramach prac magisterskich wykonywanych w Zakładzie, np. mapa turystyczno-toponomastyczna Bieszczad (Łemkowszczyzny), mapa turystyczno-botaniczna okolic Krynicy, atlas Dolinek Podkrakowskich czy mapy dla turystyki rowerowej.
Bardzo ważny przejaw aktywności Zakładu Kartografii i Teledetekcji stanowiło organizowanie w Krakowie (zawsze razem z Komisją Kartograficzną Polskiego Towarzystwa Geograficznego) ogólnopolskich konferencji kartograficznych dotyczących kartografii turystycznej, kartografii tematycznej pozageograficznej, kartografii sozologicznej i kartografii miejskiej lub konferencji fotointerpretacyjnych, organizowanych wspólnie z Komisją Fotointerpretacji PTG, a poświęconych aktualnym problemom tej dziedziny wiedzy. Łącznie zorganizowano w Krakowie siedem takich konferencji oraz trzykrotnie tzw. szkoły kartograficzne (razem z Zakładem Kartografii Uniwersytetu Wrocławskiego i Laboratoire de Graphique Uniwersytetu Paryskiego) - poświęcone: pozyskiwaniu i przetwarzaniu danych dla kartografii, grafice kartograficznej i technologiom map tematycznych. Imprezy te każdorazowo gromadziły ponad 100 uczestników i odznaczały się wysokim poziomem merytorycznym i organizacyjnym. Pokłosie ich stanowiły kolejne tomy "Materiałów Ogólnopolskich Konferencji Kartograficznych", np. Kartografia Miejska lub publikacje co najmniej streszczeń referatów.
Fotointerpretacja, a później teledetekcja jako specjalność Zakładu rozwijała się niezależnie od kartografii, chociaż uprawiali ją częściowo ci sami ludzie. Rozpoczęto od kolekcjonowania zdjęć lotniczych i organizowania pracowni fotointerpretacji jako jednostki dydaktycznej, którą stopniowo wyposażano w instrumenty niezbędne do prowadzenia zajęć z tego przedmiotu.
Pierwsze badania nad przydatnością zdjęć lotniczych w analizie środowiska geograficznego przeprowadzono na tzw. poligonie ćwiczeniowym "Kraków" (okolice Tyńca), jako że stamtąd pochodziły jedyne wówczas jawne polskie zdjęcia lotnicze. Z czasem odtajniano jednak kolejne zdjęcia (np. z doliny Wisły), które stały się ważnym materiałem źródłowym do badań nad zmianami koryt Wisły i Dunajca oraz rozwojem wąwozów lessowych (Wolnik, 1981). Z udziałem K. Trafasa, J. Sokołowskiego i R. Wolnika opracowano także album tematyczny zdjęć lotniczych i satelitarnych (Polska na zdjęciach..., 1988), zawierający zdjęcia lotnicze typowych krajobrazów Polski wraz z omówieniem tekstowym i mapami fotointerpretacyjnymi. Były to jednak jedynie zdjęcia panchromatyczne.
Dopiero w latach 80. XX wieku można było uzyskać zdjęcia wykonane specjalnymi technikami, które znacznie rozszerzyły możliwości badawcze. Na podstawie zdjęć spektrostrefowych i obrazów termalnych przeprowadzono analizę geograficzno-botaniczną obszarów wokół Stacji Badawczej UJ w Polance Hallera (Drużkowski i in., 1984 a, b). Następny etap stanowiło uzyskanie dostępu do zdjęć satelitarnych dzięki wieloletniej współpracy z Ośrodkiem Przetwarzania Obrazów Lotniczych i Satelitarnych Instytutu Geodezji i Kartografii w Warszawie. Przedmiotem specjalnego studium, opartego na pochodzących z kilku okresów obrazów satelity LANDSAT, stało się zanieczyszczenie atmosfery nad aglomeracją krakowską (Trafas, 1981), później rozszerzone także na obszar Górnego Śląska i opublikowane w Atlasie Wschodniej i Południowo-Wschodniej Europy w Wiedniu (Trafas, 1992b). Warto zaznaczyć, że analiza jednego z tych obrazów, ujmującego sytuację w momencie wiania wiatru z przeważającego w tym obszarze kierunku, tj. z południowego-zachodu, udowodniła zagrożenie dla Krakowa ze strony zakładów przemysłowych Skawiny, co m.in. przyczyniło się do likwidacji wydziału elektrolizy tamtejszej Huty Aluminium. Dalsze badania z zakresu teledetekcji satelitarnej dotyczyły już zagadnień związanych z pokryciem terenu i użytkowaniem ziemi, szczególnie w obszarze miasta Krakowa (Trafas, 1993) i w Polsce południowej (współpraca w ramach programu CORINE LC). W 1992 r. w ramach grantu KBN zakupiono komplet siedmiu kanałów tzw. sceny krakowskiej ze sceny LANDSAT TM, co dało możliwość opracowania aktualnej mapy satelitarnej użytkowania ziemi województwa krakowskiego w skalach 1:100 000 i 1:50000.
W zakresie dydaktyki Zakład Kartografii i Teledetekcji prowadził dla studentów geografii kursy obligatoryjne: kartografię i topografię (z 2-dniowymi ćwiczeniami terenowymi) dla studentów I roku; fotointerpretację geograficzną dla studentów II roku; oraz kilka kursów fakultatywnych: kartografię fizyczno-geograficzną; kartografię ekonomiczną; redakcję map; kartograficzną metodę badań; teledetekcję satelitarną. Natomiast poza Instytutem Geografii Zakład przez wiele lat prowadził zajęcia z kartografii i topografii dla studentów geologii UJ.
W 2004 roku, gdy nagle zmarł Prof. dr hab. Kazimierz Trafas w Zakładzie Kartografii i Teledetekcji pozostało dwóch pracowników - dr Janusz Szewczuk oraz dr Ireneusz Jędrychowski. Ponieważ Zakład nie miał pracownika samodzielnego do 2006 roku na stanowisku kierownika był vacat, kiedy to funkcję tą objął Prof. dr hab. Jan Andrzej Ciołkosz. W 2007 roku połączone zostały dwie jednostki: Zakład Kartografii i Teledetekcji oraz Zakład Systemów Informacji Geograficznej.
